Budowa zęba w kilku słowach

             Większość z nas słysząc słowo "ząb" ma przed oczami obraz ze szkolnych podręczników przedstawiający przekrój zęba z widocznymi w koronie trzema warstwami (miazgą, zębiną i szkliwem), inni zaś będą utożsamiać to słowo tylko z tym co mogą ( albo i nie...) zauważyć szczerząc się przed lustrem. W rzeczywistości ząb wykazuje skomplikowaną budowę anatomiczną i histologiczną.
          Ząb składa się z dwóch części,wystającej ponad dziąsło korony oraz ukrytego pod błoną sluzową i częściowo zanurzonego w kości wyrostka zębodołowego szczęki lub żuchwy- korzenia. Podział ten przedstawia budowę anatomiczną.
          Zacznijmy może od tego co dla nas niewidoczne na co dzień - korzenia. Podstawową funkcją korzenia jest utrzymanie i stabilizacja całego zęba na swoim miejscu. Połączenie to nazywany wklinowaniem( łac. gomphosis ), ma ono charakter połączenia ścisłego, podobnie jak szwy (łac. sutura ) w czaszce. Jest ono możliwe dzięki obecności więzadeł ozębnej. Przez środek, każdego korzenie przebiega jeden lub więcej kanałów korzeniowych, umożliwiających unerwienie i ukrwienie miazgi jedynej miękkiej tkanki zęba. Każdy ząb ma określoną liczbę korzeni i kanałów (chociaż są to wartości dosyć płynne). Histologicznie korzeń zbudowany jest, idąc od środka, z miazgi , zębiny, cementu bezkomórkowego (pokrywającego cała zębinę korzeniową) oraz cementu komórkowego (zaczynająca się w 1/3 przywierzchołkowej, ich grubość wzrasta w kierunku otworu wierzchołkowego). Pomiędzy blaszkami cementu komórkowego znajdują się podobne do osteocytów- cementocyty. Powierzchnię cementu (tzw. kostniwa) pokrywa warstwa cementoblastów łączące się z cementocytami , odontoklasty - biorące udział w procesie resorbcji korzeni zębów mlecznych podczas wymiany uzębienia na stałe.
          Zębina jest bardziej zmineralizowana tkanką (70-75%) niż cement (60%), poprzecinana licznymi kanalikami w kształcie odwróconej litery S biegnących od komory od granicy szkliwno-zębinowej. Średnica kanalików jest większa przy komorze, tam też zębina jest nieznacznie mniej zmineralizowana co ma swoje odzwierciedlenie w rozwoju próchnicy (im dalej tym szybszy rozwój). Kanaliki nie są oczywiście puste w środku, możemy w nich znaleźć wpustki odontoblastów tzw. włókna Tomesa, włókna nerwowe niezmielinizowane (odpowiedzialne za czucie bólu), płyn bogaty w jony potasu, wypustki makrofagów ( wychwytują drobnoustroje).
           Koroną nazywamy część zęba stercząca ponad dziąsło, jej cześć przydziąsłowa nazywana  jest szyjką zębową, a części  skierowane do przeciwstawnych zębów to powierzchnie żujące z guzkami lub brzegi żujące ( w zależności od kształtu zęba ). Wnętrz zęba wypełnia tkanka miękka- miazga, mająca charakter tkanki łącznej galaretowatej, podobnej do tej  występującej w pępowinie. Miazga składa się z trzech głównych stref. Najbardziej wewnętrzną znajduje się strefa bogatokomórkowa miazgi, przechodzi ona w strefę bezkomórkową (tzw.strefę Weila) granica ta wyraźnie widoczna jest na preparatach histologicznych. Na zewnątrz od strefy bezkomórkowej a tuż pod prezębiną (niezmineralizowaną jeszcze zębiną) znajduje strefa odontoblastów, których wpustki z jednej strony wnikają do kanalików zębinowych jako włókna Tomesa , a z drugiej krótsze wypustki łączą się z wypustkami fibroblastów strefy bogatokomórkowej, dodatkowo wypustki boczne łączące odontoblasty miedzy sobą. Dodatkowo komórki zębinotwórcze, oplata gęsta sieć włókień srebrochłonnych - włókna Korffa. Budowa zębiny jest taka sama jak w korzeniu. Powierzchnia korony pokryta jest twardą warstwą szkliwa (ok. 1-3mm, ciężar właściwy szkliwa 3g/cm3), jest to najtwardsza tkanka ustroju, zbudowana z pryzmatów hydroksyapatytów. Szkliwo odkładane przez ameloblasty jest jedyną tkanką zęba pochodzenia, nabłonkowego( epidermalnego). Czasami na granicy szkliwa i zębiny możemy spotkać ciekawe twory takie jak:
       
     Wrzeciona szkliwne- pojedyncze kanaliki zębiny przenikające częściowo do szkliwa,
      
    Pęczki szkliwne- wiązki pryzmatów bogatsze w substancje organiczne, do 1/3 grubości szkliwa,
 
    Blaszki szkliwne - wiązki pryzmatów słabiej zmineralizowane na całej grubości, aż do powierzchni szkliwa.
   
     Ząb jest bardzo skomplikowanym tworem, który w biegu ewolucji perfekcyjnie przystosował się do pełnienia powierzonej mu w organizmie funkcji. Zdrowe i piękne są kluczem do sukcesu w życiu.
     

Skład i funkcje śliny

                    Jama ustna uczestniczy w wielu aspektach ludzkiego życia. Jej głównym zdaniem jest pobieranie, obróbka i wstępne trawienie pokarmów, ale nie tylko. Bardzo ważnym rolę w tym skomplikowanym systemie odgrywa ślina, która nie tylko nawilża pokarm, ale powoduje jego wstępne trawienie oraz zabezpiecza zęby przed szkodliwym działaniem drobnoustrojów.
               Ślina produkowana jest przez trzy pary dużych gruczołów ślinowych tzw. ślinianek ( ślinianki przyuszne, ślinianki podżuchwowe, ślinianki podjęzykowe) oraz szereg drobniejszych gruczołów ulokowanych w błonie śluzowej jamy ustnej. Wydzielanie śliny jest bardzo zróżnicowane od około 0,05ml/min podczas snu, w stanie spoczynku gruczoły produkują około 0,4 ml/min a po stymulacji układu nerwowego ( czy to żuciem, czy samym widokiem pokarmu) ilość produkowanej śliny wzrasta nawet do 2,5ml/min. Skład śliny pod względem chemicznym jest bardzo bogaty, najogólniej substancje zawarte w ślinie możemy podzielić an organiczne i nieorganiczne.
          
Do składników organicznych możemy zaliczyć :

Pasty do zębów konieczność czy dodatek?

                Myjąc zęby po posiłku, nie zastanawiamy się jaki jest skład pasty, której używamy, ale czasem i to warto wiedzieć. Większość past do zębów posiada w swoim składzie fluor, który ma za  zadanie przeciwdziałać próchnicy. Jego zawartość standardowo wynosi, odpowiednio dla dzieci 525-1000 ppm (part per milion) a dla dorosłych 1000-1450ppm, są oczywiście pasty o wyższej zawartości fluoru, ale rzadko je stosujemy. Tak więc pasty są jednym z głównych źródeł fluoru.
             Pasty do zębów są środkami abrazyjnymi, tak więc główny ich składnik (30-60%) stanowią cząsteczki ścierające i polerujące powierzchnię. Do tej grupy należą  fosforan dwuwapniowy (coraz rzadziej stosowany ponieważ z fluorem tworzy nierozpuszczalny CaF2), krzemiany , żele krzemionkowe, sproszkowane tworzyw sztuczne. Jak dobrze wiemy pasty mają nam pomóc w oczyszczaniu, tak więc kolejnym składnikiem są środki zmniejszające napięcie powierzchniowe ( działają podobnie jak mydło czy inne popularne detergenty). Do tej grupy możemy zaliczyć np. laurylosiarczan sodu. 
               Oprócz właściwości czyszczących pasty muszą być przyjazne dla konsumenta dlatego dodawanych do nich jest szereg związków, smakowych i zapachowych (powodujących odczucie świeżości przez dłuższy czas ), oraz substancje słodzące m.in aspartam, sorbitol. Gdyby nie dodatek tzw. ulepszaczy czyli zagęstników i substancji higroskopijnych pasta do zębów szybko by stwardniała, straciła właściwą jej konsystencję i nie nadawała się do użytku. W pastach wybielających można się natknąć na chlorany, nadborany, tlenki , pochodne kumaryny (te ostatnie powodują wybielanie optyczne).
           Dodatkowo do past dodawane są różne wyciągi z ziół, roślin i soli leczniczych mające działanie przeciw zapalne, ściągające jednym słowem mają działać na wzmocnienie przyzębia.

                Pasty przez swoje działanie czyszczące w znacznym stopniu przyczyniają się od optymalizacji higieny jamy ustnej. Dodatkowo fluor zawarty w ich składzie wzmacnia szkliwo. Czy można myć zęby bez pasty?  Odpowiedź brzmi: Tak można, myć zęby bez pasty. Past do zębów jest tylko dodatkiem ułatwiającym czyszczenie i sprawiającym, że jest ono przyjemne, myjąc zęby bez pasty trzeba szorować je prawie dwa razy dłużej ok. 6-8min.

Wpływ fluoru na szkliwo i zdrowie jamy ustnej

                    Zęby pokryte są ochroną warstwą szkliw sięgającą do 2 mm . Samo szkliwo zbudowane jest z pryzmatów i istoty między pryzmatycznej, jest zmineralizowane w 96-98% ( pryzmaty są  bardziej zmineralizowane od istoty miedzy pryzmatycznej). Zdrowe szkliwo jest najtwardszą tkanką w organizmie ludzkim, twardością przypominającą topaz (minerał o dużych walorach estetycznych stosowany w jubilerstwie = gratka dla pań ;) . Mimo swoich właściwoości szkliwo nie jest niezniszczalne, więc musimy o nie dbać i chronić przed demineralizacją.
            Bakterie bytujące w jamie ustnej w swoich procesach życiowych  przekształcając dostępne cukry do kwasów, obniżając przy tym pH w jamie ustnej. Obniżone pH powoduje demineralizację szkliwa (pH krytyczne = 5-5,5 ), gdy ten stan utrzymuje się przez dłuższy czas dochodzi to powstania lokalnej demineralizacji a później już z górki i ubytek próchnicowy gotowy. Można jednak temu zapobiec i bardzo przydatny w tym przypadku jest  fluor. 
          Fluor podawany w odpowiednich ilościach jest naszym ogromnym sprzymierzeńcem w walce z próchnica. Prawidłowa podaż fluoru to 1,5 - 2 mg dziennie. Fluoru wspomaga nas na kilku frontach :

1. Powoduje zamianę hydroksyapatytów na fluoroapatyty, które nie są może twardsze, ale słabiej rozpuszczalne w kwasach (pH krytyczne ok   4,5 )

2. Drobne uszkodzenia szkliwa po podaniu preparatów z fluorem mogą ulec remineralizacji.

Zębina i jej rodzaje

            Zębina jest jedną z tkanek twardych zęba, z zewnątrz pokryta jest warstwą szkliwa i razem z nim ochrania miazgę znajdująca się w komorze zęba. Zębina w ok. 60-65% składa się z substancji nieorganicznych (hydroksyapatyt) i 35-40% z związków organicznych białek (głównie kolagen). Jest zatem mniej zmineralizowana od szkliwa (zawartość związków nieorganicznych ~ 96%) co sprawia, że  proces próchnicowy przebiega w niej dużo szybciej. 
           Zdrowa zębina ma budowę  kanalikową, składa się z zębiny okołokanalikowej (dentinum peritubulare) i mędzykanalikowej (dentinum intertubulare). W kanalikach znajdują się:
   - wypustki odontoblastów (komórek zębinotwórczych) zwane inaczej włóknami Tomesa,
     -zakończenia bezmielinowych włókien nerwowych, dlatego odczuwamy ból podczas wiercenia.
      - płyn bogaty w kationy potasu,
       -wypustki komórek prezentujących antygen (APC- antigen presenting cells ) biorące udział w  obronie miazgi przed bateriami.
   

     Możemy wyróżnić kilka rodzajów zębiny:

             Zębina pierwotna (pierwszorzędowa)- produkowana przez odontoblasty w trakcie rozwoju zęba , punktem kończącym rozwój zębiny pierwotnej jest ostateczne wykształcenie wierzchołka korzenia.

            Zębina wtórna ( dentinum secundarium ) - tworzy się po zakończeniu odkładania zębiny pierwotnej,  jest bardziej zmineralizowana koloru brązowego, może doprowadzić do obliteracji komory zęba. 
    Zębinę wtórną możemy podzielić na : 

                 - fizjologiczną - odkładaną przez całe życie dopóki miazga jest żywa, odpowiedzialna jest za zmniejszanie jamy zęba ( może doprowadzić do całkowitego jej zamknięcia ),

                 -patologiczną ( zębina trzeciorzędowa ) - powstaje na granicy miazgi i zębiny w odpowiedzi na szkodliwe sygnały z środowiska zewnętrznego ( np. toczący się proces próchnicowy), tworzona początkowo przez fibroblasty- postać bezkanlikowa, później przez odontoblasty- postać kanalikowa, posiada mniej uporządkowaną budowę niż zębina pierwotna. Nazywana też zębiną obronną (dentinum reactionarum ).
      Innym rodzajem zębiny wtórnej patologicznej jest zębina reparacyjna (naprawcza) tworzona w odpowiedzi na działanie leku (głównie na bazie wodorotlenku wapnia), założonego na dno ubytku tzw. most zębinowy.

        Wypustki odontoblastów znajdujące się w kanalikach zębinowych, w odpowiedzi na docierająca do nich szkodliwe bodźce wytwarzają zębinę sklerotyczną (proces wapnienia kanalików). Zębina sklerotyczna tworzy barierę uniemożliwiającą działanie toksyn bakteryjnych na miazgę. Warstwa sklerotyczna widoczna jest na szlifie zęba barwionym chinoliną jako warstwa przeźroczysta i tworzy najgłębszą warstwę ubytku.

           Zębina bierze udział w przekazywaniu informacji miedzy środowiskiem zewnętrznym a miazgą co niezbędne jest do zachowania żywotności zęba. W przypadku procesów patologicznych bierze udział w szeregu  procesach mających na celu uniknięcie uśmiercenia miazgi.

Klasyfikacja ubytków próchniczych

          Kiedy nie uda się zatrzymać rozwoju procesu próchnicowego w nieinwazyjny sposób, musimy wdrożyć inny sposób leczenia polegający na rozwierceniu i wypełnieniu ubytku. W zależności od tego w jakiej części zęba zlokalizowany jest ubytek proces ten przebiega z różnymi modyfikacjami. Podziału ubytków (5 klas) ze względu na ich lokalizację, dokonał Black prawie 100 lat temu, jego podział jest obecnie najczęściej stosowanym podziałem.


               Klasa I wg Blacka są to ubytki rozpoczynające się w zagłębieniach anatomicznych wszystkich zębów, a więc w bruzdach na powierzchniach zgryzowych zębów bocznych (przedtrzonowych i trzonowych), na powierzchniach językowych zębów przednich (siekaczy i kłów) w okolicy otworu ślepego.

               Klasa II wg Blacka są to ubytki powstałe na powierzchniach stycznych zębów bocznych.


              Klasa III wg Blacka są to ubytki powstałe na powierzchniach stycznych zębów przednich nie obejmujące kąta siecznego.


               Klasa IV wg Blacka są to ubytki powstałe na powierzchniach stycznych zębów przednich obejmujące swym zasięgiem kąt sieczny.


              Klasa V są tu ubytki powstałe na 1/3 przydziąsłowej powierzchni przedsionkowej lub językowej wszystkich zębów.

              Niekiedy wyróżnia się też:

           Klasę VI (wg Blacka) są to wszystkie ubytki poza klasowe, powstające tam gdzie zwykle próchnica nie powstaje np. szczyty guzków czy brzegi sieczne zębów siecznych.

                Co raz częściej można spotkać się  z klasyfikacją Mounta i Hume'a kalsyfikacj próchnicy, która oprócz lokalizacji podaje stopień zaawansowania zmiany. Oznaczenie przyjmują formę dwóch cyfr oddzielonych kropką np. 2.1 , gdzie pierwsza cyfra oznacza miejsce występowania a druga głębokść ubytku . 

 Miejsce:
1 - zagłębienia anatomiczne,
2 - powierzchnie styczne,
3- 1/3 przydziąsłowa korony lub próchnica cementu

Głębokość 
1- próchnica szkliwa i powierzchniowej warstwy zębiny,
2- próchnica sięgająca w głąb zębiny,
3- groźba pęknięcia zęba,
4- ubytek guzka,

        Tak więc użyty wcześniej przykład 2.1 oznacza próchnicę na powierzchni stycznej obejmującą szkliwo i powierzchniową część zębiny.

          Pomimo tego, iż klasyfikacja Blacka został stworzona już bardzo dawno temu i ktoś mógłbym powiedzieć, że jest już przestarzała, pozostaje on najpopularniejszą metodą oznaczenia próchnicy i prawdopodobnie w najbliższym czasie nie ulegnie to zmianie.

Podział próchnicy

                  Próchnica zębów jest jedną z najczęściej występujących obecnie chorób zakaźnych, ze względu na różne kryteria możemy podzielić ją na kilka rodzajów.
          Próchnica pierwotna (caries primaria) pojawia się w zębie po raz pierwszy.
          Próchnica wtórna  (caries secundaria) rozwija się w miejscach, które wcześnie były już leczone (przyczyną może być np. nieszczelne wypełnienie ubytku próchniczego)
         Próchnica nietypowa (caries atypica) występuje w zębach pozbawionych miazgi, z powodu braku odontoblastów nie powstaje warstwa zębiny sklerotycznej, pod wypełnienia nie trzeba stosować materiałów podkładowych.

        Ze względu na przebieg kliniczny wyróżniamy :

1. Próchnica ostrą (caries acuta ) inna nazwa to próchnica wilgotna (caries humida) charakteryzuje ją szybki rozpad tkanek twardych zęba, procesy demineralizacji przewyższają nad mechanizmami obronnymi, szczególnie częsta u młodych osób ze względu na budowę zębiny (szerokie kanaliki zębinowe) i szkliwa. Do objawów należy demineralizacja szkliwa, w jej miejscu  na początku powstaje biała plama (macula alba). Przy nawiercaniu pocjent odczuwa ból, gdyż ze względu na szybkość postępowania procesu nie zdąrzyła odłożyć się zębina sklerotyczna osłaniająca miazgę.
2. Próchnica przewlekła (caries chronica ) lub sucha (caries sicca) z wiekiem  zmniejsz się średnica kanalików zębinowych co utrudnia bakteriom penetrację w głąb tkanek twardych zęba. Biała plama, która obecna jest w ostrym przebiegu, tu przybiera barwę brunatną (macula fusca). Dzieje się tak ze względu na przedłużone działanie barwników pochodzących z pożywienia (kawa, herbata, czerwone wino itp.), które osadzają się w porach szkliwa.
3. Próchnica okrężna (caries circularis) obejmuje co najmniej 2 powierzchnie zęba  i krawędź miedzy nimi. Zwykle usmiejscowiona przyszyjkowo.
4. Próchnica kwitnąca ( caries florida ) zakażenie wielu zębów, zmiany obejmującej zwykle kilka powierzchni zęba. Szczególnym jej przypadkiem jest próchnica butelkowa, występująca u małych dzieci zasypiają z butelką słodkiego napoju w ustach.

Ze względu na przebieg: 
        1. Próchnica prosta (caries simplex) występuje w obrębie tkanek twardych, oddzielona od miazgi sklepieniem komory. Wyróżniamy 4 stadia rozwoju:

• próchnica początkowa (caries incipiens) podpowierzchniowa demineralizacja szkliwa, szkliwo gładkie, charakterystyczne przebarwienie- macula alba lub macula fusca, słabo lub w ogóle nie widoczna na zdjęciach rtg, leczenie preparatami z fluorem przebarwienie pozostaje na zawsze.
• próchnica powierzchowna (caries superficialis) sięga do granicy szkliwno-zębinowej, występuje porowatość szkliwa, po dotarciu do granicy z zębiną zazwyczaj rozprzestrzenia się na boki, dobrze widoczna na rtg. Wrażliwość na pokarmy słone i słodkie, niezmieniona wrażliwoaść na bodźce termiczne.
• próchnica średnia (caries media) ściega do 1/3 zębiny, obecność nawisów szkliwa, podczas wiercenia mniejsz bolesność przy pogłebianiu niż  poszerzaniu ubytku (związane to jest z obecnością zębiny sklerotycznej ( dodatkowa osłona, tworząca sie w kanalikach zębinowych między zdrową zębiną a ogniskiem próchnicy), wrażliwość na bodźce chemiczne zawarte w pokarmach i termiczne.

• próchnica głęboka (caries profunda) dochodzi prawie do samej miazgi, gdy demineralizacja obejmuje sklepienie komory dochodzi do próchnicy głębokiej z obnażeniem miazgi (caries profunda et denudatio pulpae). Przejaśnienie w obrazie rtg obejmuje całe szkliwo i zębinę. 

    2. Próchnica powikłana (caries camplicata) rodzaj próchnicy, który po zniszczeniu tkanek twardych dociera do miazgi. W przypadku zakażenia miazgi rozwiązaniem jest jedynie leczenie endodontyczne.


Ze względu na objęte tkanki:

• szkliwa,
• zębiny,
• cementu, 

Techniki szczotkowania, czyli jak dobrze myć zęby

             Budzisz się rano, jak zwykle niewyspany bierzesz prysznic, żeby chociaż trochę się obudzić. Będąc jedną nogą w łóżku jesz śniadanie zapach porannej kawy rozbudza Twoje zaspane jeszcze zmysły, szybko się ubierasz, bo już za 5 siódma a przecież nie możesz się spóźnić do pracy. Zabierasz potrzebne rzeczy i w pośpiechu wychodzisz. W natłoku codziennych zajęć często zapominamy o higienie jamy ustnej, lub często z lenistwa ją zaniedbujemy. Wystarczy tylko 3 min rano i wieczorem spędzone na myciu zębów, aby móc pochwalić się pięknym uśmiechem ( i nie odstraszać ludzi zapachem wczorajszej kolacji).
        Może na początek kilka słów o szczoteczkach do zębów. Istnieje wiele rodzajów szczoteczek, ale jak wybrać tę jedną nam odpowiadającą? 
        Zacznijmy od długości szczoteczki, powinna ona być dopasowana do wielkości jamy ustnej, tak abyśmy mogli dotrzeć wygodnie we wszystkie zakamarki . W zależności od ilości pęczków wyróżniamy szczoteczki jednopęczkowe i wielopęczkowe ( 4 rządy pęczków włosia na szerokość ok 10 na długość "główki") te drugie są obecnie rekomendowane. Ogólnie rzecz ujmując szczoteczka powinna zakrywać powierzchnie trzech sąsiednich zębów. Preferowane włosie wykonane z nylonu z zaokrąglonymi i gładko zakończonymi końcami (obecnie rzadko spotykane szczoteczki z włosia naturalnego, gdyż gorzej zadbać o ich czystość). Pęczki powinny być równej długości tak aby wywierać równomierny nacisk na zęby i dziąsła w trakcie mycia. Podziału szczoteczek możemy także dokonać w oparciu o średnicę włosia:

• szczoteczki twarde (0,25-0,3 mm)
• szczoteczki średnie (0,18-0,2 mm)
• szczoteczki miękkie (0,15 mm)

         Dawniej polecano szczoteczki twarde, ale nieprawidłowe ich używanie może doprowadzić do uszkodzeń przyzębia np. recesji dziąsła i odsłonięciu korzenia. Kiedy dojdzie już do takiej sytuacji należy jak najszybciej zmienić szczoteczkę na miękką, stosowaną również w innych stanach patologicznych przyzębia. Najbardziej optymalne dla zdrowych osób są szczoteczki średnie. Ostatnimi czasy co raz większą popularnością cieszą się szczoteczki elektryczne, które wykazują trochę lepszą zdolność oczyszczania zębów niż tradycyjne, ale w przypadku dzieci nie rozwijają sprawności manualnej co w przyszłości może skutkować nieprawidłowym czyszczeniem zębów zwykłą szczoteczką. Szczoteczkę po skończonym myciu zębów płuczemy pod bieżącą wodą (taki zabieg w zupełności wystarcza, aby zachować jej czystość). Do przechowywania nie używamy plastikowych pojemników (tylko w podróży) najlepiej jest odstawić ją do wyschnięcia pionowo, tak aby nie uszkodzić włosia. Jak często wymieniamy szczoteczkę do zębów?
 Raz na 3 góra 4 miesiące, mycie zębów zużytą szczoteczką  staje sie mało skuteczne a co gorsze może przysporzyć nam więcej szkód niż pożytku. Więcej informacji o tym jak dobrać właściwą szczoteczkę i jak o nią dbać znajdziesz TUTAJ.
        Higienę jamy ustnej należy zachowywać już u niemowląt, przecierając wały dziąsłowe przed spaniem nawet jeżeli nie pojawiły się jeszcze zęby, trzeba też uważać, aby dziecko nie zasypiało z butelką w ustach doprowadzić to może do powstania  próchnicy kwitnącej tzw. próchnicy butelkowej.
         W zależności od stanu jamy ustnej, wieku, sprawności motorycznej możemy szczotkować zęby na kilka sposobów. Oto najpopularniejsze z nich:
                
             Metoda Fones - polecana dla małych dzieci, bardzo prosta nie wymaga dużej sprawności motorycznej, zęby myjemy ruchami okrężnymi,

               Metoda Roll -  szczoteczka ustawiona pod kątem 45° do dziąsła, wykonujemy ruchy wymiatające od dziąsła ku powierzchni żującej po 6 w jednym miejscu i przechodzimy na kolejne zęby. Jest to metoda polecana dla dorosłych i dzieci, które osiągnęły już wystarczającą sprawność manualną.

Ryc. 1 Metoda Roll

               Metoda  Bass- stosowana m.in w przypadku aparatów ortodontycznych, szczoteczka jak w metodzie roll pod kątem 45° do dziąsła, częściowo na nim spoczywa ,
wykonujemy 20-30 wibracji w jednym miejscu tak aby dokładnie oczyścić 
 rowek dziąsłowy. Wymagana miękka szczoteczka i duża sprawność manualna.

Ryc.2 Metoda Bassa

 Metoda Stillmana- dobrze wykonana przynosi najwięcej korzyści, ustawienie szczoteczki jak w dwóch poprzednich metodach, łączymy ruchy wibrujące z wymiatającymi.

Ryc.2 Metoda Stillmana

 Metoda Chartersa - inaczej niż w poprzednich metodach szczoteczka ustawiona pod kątem 45° nie do dziąsła, ale do powierzchni żującej. Służy do masażu i stymulacji porzepływu krwi przez dziąsła poprawiając w ten sposób stan przyzębia (stosowania przy recesjach, 
 aparatach ortodontycznych). Ruchy wymiatające, wymaga dużych umiejętności manualnych.

Ryc.3 Metoda Chartersa

             Wyróżniamy jeszcze metodę pionową, która służy od oczyszczania powierzchni językowych i poziomą do powierzchni żujących zębów. 
       W pionowej szczoteczka ustawiona tak aby włosie stykało się z powierzchnią językową zębów (prostopadle do ich długiej osi), ruchami wymiatania oczyszczamy zęby.
        W metodzie poziomej szczoteczka oparta na powierzchniach zujących zębów( włókna wzdłuż osi długiej zęba) , ruchy przód-tył ( można dodać lekko obrotowe).
            Warto zaznaczyć, że osoby praworęczne powinny zaczynać szczotkowanie od prawej a leworęczne od lewej strony łuku zębowego tak, aby równomiernie oczyszczać zęby.
          Po skończonym myciu wypłukujemy jamę ustną z resztek pasty i oczyszczamy szczoteczkę . Szczególny ważny jest nadzór nad dziećmi (do 8 roku życia) myjącymi  zęby pastą z fluorem, na szczoteczkę nakładamy kroplę pasty wielkości ziarna grochu. Pilnujemy, aby dziecko nie połykało pasty i dokładnie wypłukało zęby po skończonym zabiegu higienicznym. Jest to bardzo ważne gdyż nadmiary fluoru są bardzo szkodliwe.
           Przedstawione wyżej, mam nadzieję w sposób przejrzysty metody mycia zębów mogą przydać się każdemu z nas i sprawić, że przez długi czas będziemy cieszyć się swoim naturalnym uśmiechem. Dlatego w gwarze codziennego życia i natłoku obowiązków nie zapominajmy o higienie jamy ustnej.

   

Profilaktyka próchnicy

                    Profilaktyka próchnicy to szeroko rozumiane działania mające na celu zapobieganie rozwojowi zmian próchnicznych w tkankach twardych zębów. Ze względu na skale działań profilaktykę możemy podzielić na:

1.  osobniczą - czynną,
2. masową- bierną, 

            Do profilaktyki osobniczej możemy zaliczyć  higienę jamy ustnej czyli wszystkie czynności mające na celu usunięcie płytki nazębnej oraz redukcję cukrów obecnych w jamie ustnej po spożytym posiłku. Podstawowym a zarazem najskuteczniejszym sposobem zachowania dobrej higieny jamy ustne jest oczywiście mycie zębów. Prawidłowo wyszczotkowane zęby to zdrowe zęby. Szczotkujemy co najmniej dwa razy dziennie rano i wieczorem, przez około 3 min. ( warto wiedzieć , że zbyt częste mycie zębów może przynieść więcej szkód niż korzyści ). Po posiłkach pH w ustach spada powodując demineralizację szkliwa, największy spadek pH obserwujemy między 5- 10 minutą po posiłku. Z biegiem czasu właściwości buforujące śliny powodują powrót to optymalnego pH po około 30- 60 min. Niektórzy twierdzą, że to właśnie po tym czasie od posiłku powinniśmy myć zęby ( nie naruszymy wtedy mechanicznie struktury zdemineralizowanego szkliwa ), inni skłaniają się do mycia bezpośrednio po posiłku. Gdy nie mamy możliwości umycia zębów po posiłku, z pomocą przychodzą nam płyny do płukania ust ( już dokładne przepłukanie ust wodą przynosi efekty) oraz gumy do żucia .Przyczyniają się one do szybszego powrotu do właściwego pH w jamie ustnej, są to jednak metody pomocnicze i nigdy nie mogą zastąpić szczotkowania.
         Za pomocą szczoteczki do zębów możemy oczyścić powierzchnie żujące, policzkowe i językowe zębów, a co z powierzchniami stycznymi znajdującymi się między zębami? Do oczyszczenia tych przestrzeni warto użyć, wciąż mało popularnych, nitek dentystycznych , lub specjalnych szczoteczek miedzyzębowych ( używamy, gdy w przestrzeni tej nie ma brodawki dziąsłowej). Dużo bakterii znajduje się na języku szczególnie w jego tylnej części do ich usunięcia można posłużyć się specjalnymi szczoteczkami i skrobaczkami do języka. 
        Klejnym założeniem  profilaktyki próchnicy jest odpowiednia dieta. Pod tym terminem kryje się spożywnie pięciu posiłków dziennie ubogich w cukry. Nie powinno się podjadać między posiłkami i ograniczyć spożywanie wysokocukrowych napojów. Ciekawym pomysłem są tzw. "słodkie soboty" stosowane w krajach skandynawskich. Odżywianie powinno być zrównoważone i dostarczać wszystkich niezbędnych do rozwoju pierwastków i witamin. szczególnie ważna jest dieta kobiet w ciąży (powinno się ją omówić z lekarzem) i małych dzieci, u których procesy tworzenia zębów są ciągle aktywne. W tym okresie ważna jest podaż witamin A, D, C, wapnia, fluoru itd.
           Wit. A wpływa na prawidłowy rozwój ameloblastów, które produkują szkliwo i indukują wzrost odontoblastów. Niedobory mogą spowodować ubytki w szkliwie oraz powstawanie tkanki mieszanej (kość/zębina) tzw. osteodentyny.
           Wit. D bierze udział we wchłanianiu wapnia z przewodu pokarmowego. Niedobory powodują u dzieci krzywicę, co rzutuje na późniejszy nieprawidłowy rozwój łuków zębowych.
           Wit. C  tworzenie kolagenowego zrębu pod mineralizację szkliwa i zębiny.
        Wyróżniamy grupę produktów spożywczych, które oczyszczają zęby zliczmy do niej jabłka, seler, rzodkiew, marchewkę, dobrze działa też ser żółty. Nie zastąpią one mycia zębów, ale zjedzenie marchewki czy jabłka po posiłku może pomóc w usuwaniu nalotu z zębów.

           Fluor pozytywnie oddziałuje zarówno na środowisko naszej jamy ustnej jak  i na reminelizację szkliwa. Dzienna optymalna dawka fluoru to 1,5-2 mg i nie należy jej przekraczać. Niektóre materiały do wypełnień posiadają zdolność uwalniania fluoru m.in cementy glass-jonomerowe. Metody podawania fluoru możemy podzielić na endo- i egzogenne.
               Endo- oznacza podawanie fluoru do wnętrza orgnizmu przez układ pokarmowy np. fluorowanie wody w kranach, flurowanie mleka (rzadko stosowane ze względu na skomplikowany przebieg procesu i koszty) serów, soli i niegdyś bardzo popularne, a dziś raczej odradzane tabletki z fluorem itp.
               Egzogenne fluorowanie to głównie prowadzone w szkołach akcje mycia zębów preparatami na bazie flurku sodu (0,5-1% metoda Berggrena i Wallandera) lub 4-10% fluorek cynowy.
              Zabiegi wykonywane w gabinecie stomatologicznym to:
- pędzelkowanie:

• nieorganicznymi roztworami 4-10% fluorek cynowy 1-2 razy w roku, fluorku sodu (2%) 5-10 razy w roku,  

• żelami,

• lakierami,

- okłady na specjalnych łyżkach wykonywane tymi samymi preparatami co wyżej, kilka razy w roku,
- mało popularna jonoforeza fluorkowa,
             We własnym zakresie możemy szczotkować zęby pastą z fluorkiem cyny lub monofluorfosforanem sodu, fluorkiem sodu. Używanie fluorowanych past redukuje powstawanie próchnicy w ok. 25%. Używanie fluorowanej nitki dentystycznej również ogranicza powstawanie próchnicy w podobnym zakresie.
        Lakowanie to wypełnianie głebokich bruzd w zębach przedtrzonowych i trzonowych  z użyciem specjalnych laków  lub uwalniających fluor cementów glass-jonomerowych. Zęby powinny zostać zalakowane zaraz po ich wyrznięciu tj. dla pierwszych trzonowców ok 6 roku życia, drugie trzonowce 11-12 rok życia.

                Profilaktyka stomatologiczna jest jednym z ważniejszych o ile nie najważniejszym czynnikiem w walce z próchnicą zębów dlatego tak ważne jest, aby każdy z nas miał chociaż minimalne pojęcie na ten temat i stosował się do jej zasad w życiu codziennym.W dzisiejszych czasach rośnie świadomość zdrowotna społeczeństwa, organizowane jest co raz więcej akcji prozdrowotnych co miejmy nadzieję przyczyni się do spadku  frekwencji próchnicy w przyszłości.

Próchnica zębów mechanizmy powstawania -etiologia

                       Próchnica zębów jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób zakaźnych w dzisiejszych czasach, można nawet śmiało zaliczyć ją do grupy chorób cywilizacyjnych. Jak na razie nie powstała, żadna skuteczna szczepionka dająca odporność, ale i nad tym pracują sztaby naukowców zatrudnianych przez koncerny farmaceutyczne. Podstawowym działaniem zapobiegającym rozwojowi choroby jest szeroko rozumiana profilaktyka.
               Aby doszło do procesu próchniczego musi nałożyć się na siebie szereg czynników, z których  4 najważniejsze to :
- obecność bakterii,
- obecność cukrów,
- czas / częstotliwość,
- podatność tkanek,
             Jama ustna jest świetnym miejscem do rozwoju bakterii, jest ciepło wilgotno, pożywienia też nie brakuje. Nieprawidłowo zbudowane łuki zębowe czy tzw. "krzywe zęby" są dodatkowymi czynnikami obiciążającymi . Ogromną rolę w rozwoju  schorzenia bierze udział płytka nazębna, która jest "oazą" dla kolonii  bakteryjnych. Wyrózniamy kolejne stadia rozwoju płytki nazębnej:

          1. Błonka pierwotna (pellicle) -cienka przeźroczysta warstwa powstaje już po kilku
              minutach po umyciu zębów . W jej skład wchodzą głównie związki chemiczne
              pochodzące ze śliny (białka,lipidy,mukopolisacharydy).
          
          2. Płytka nazębna (bakteryjna)- miękki nalot,ściśle przylegający do zęba(nie da się go
              usunąć płukaniem). 80% płytki stanowią bakterie zasiedlające jamę ustną, reszta to
              organiczne matrix (pochodzenia ślinowego i bakteryjnego
              glukan), w którym jak w cieście rodzynki, zanurzone są bakterie.

  W wyniku mineralizacji płytka przekształca się w :
    
         3. Kamień nazębny- powstaje po około 3 dniach.

            Drobnoustroje do swoich procesów życiowych wykorzystują cukry, rozkładając je do kwasów powodując przez obniżenie pH, demineralizację (rozpuszczenie) szkliwa. Jako pierwsze na powierzchni zębów pojawiają się gram+, beztlenowe bakterie z grupy Streptococcus mutans, ich zadaniem jest obniżenia pH do pH krytycznego szkliwa (5,5 - 5) pod wpływem tego bodźca następuje osłabienie struktury szkliwa i odsłonięcie organicznych składników. Enzymy trawienne bakterii szybko sobie z nimi radzą, tworząc ubytek próchniczy. W rozległych ubytkach pojawiają się bakterie lubiące kwaśne środowisko- Lactobacillus m.in. Lactobacillus acidophilus .
            Do rozwoju bakterie potrzebują węglowodanów, które są dala nich źródłem energii lub  przekształcone składowane są  zarówno wewnątrz (glikogen) jak i na zewnątrz komórki (dekstran i fruktan) . Drobnoustroje na drodze przemian katabolicznych przekształcają cukry w kwasy a te, jak już wiemy obniżają pH śodowiska. Redukując ilość słodyczy, i napojów o dużej zawartości cukrów możemy w znaczącym stopniu spowodować spadek zachorowalności na próchnicę. 
           Kolejnym czynnikiem jest czas a raczej  częstotliwość z jaką zajadamy się słodyczami. Lepiej zjeść całą tabliczkę czekolady na raz niż zjadać po 2 kostki co godzinę. Dobrze jest też nie podjadać miedzy posiłkami.

                   Ostatnim czynnikiem  biorącym udział w powstawaniu próchnicy jest podatność tkanek zęba na odwapnienie. Szkliwo jest najtwardszą tkanką organizmu, zbudowaną głównie z hydroksyapatytów.

ryc.1 Schemat kryształu hydroksyapatytu.

Warstwy hydroksyapatytu wapnia :
Strefa I to strefa uwodniona przez którą następuje wymiana jonów między środowiskiem a 
              hydroksyapatytem.
Strefa II to warstwa, w której gromadzą się wymieniane z otoczeniem jony.
Strrefa III  Hydroksyapatyt, część grup OH- zastąpionych F-  ----> fluoroapatyt( bardziej  
                   odporny na demineralizację).

                              Są to tylko, niektóre z czynników wpływających na rozwój próchnicy jest ich  o wiele wiele więcej. Nasz organizm posiada oczywiści mechanizmy obronne, jak choćby nawet ślina, która neutralizuje (bufor węglanowy) działanie kwasów, ale nawet ona  przy złej higienie i dużej zawartości cukrów w diecie nie uratuje nas przed rozwojem próchnicy.


                   

Statystyki ku przestrodze

  

   Jak pokazują dane statystyczne próchnica jest bardzo poważnym problem w społeczeństwie polskim, zarówno wśród dzieci jak i dorosłych. Rozwój próchnicy zaczyna się już w pierwszym roku życia, z problemem próchnicy boryka się ok. 92.2% dzieci w wieku 7 lat! Po wymianie zębów na stałe, 90% nastolatków w wieku 12 lat dotkniętych jest próchnicą. U dorosłych (35 l.-44 l.) sytuacja jest jeszcze gorsza- frekwencja próchnicy = 99.8% statystycznemu dorosłemu brakuje średnio 10,5 zęba.

   Jak widzimy próchnica zębów jest zmorą Polaków, dlatego ważne jest, żeby od samego początku wyrobić u dziecka nawyk dbania o jamę ustną, tak ważną część naszego ciała, o której przypominamy sobie dopiero gdy zaczyna COŚ boleć
                                                         

*dane z 1987r. obecnie sytuacja uległa nieznacznej poprawie.